文物遺存
托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)(lai)遺(yi)(yi)(yi)址(zhi)位于(yu)新疆維吾爾自治區巴(ba)楚縣托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)(lai)村。遺(yi)(yi)(yi)址(zhi)包括托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)(lai)古(gu)(gu)城(cheng)(cheng)、 托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)(lai)佛(fo)(fo)寺(si)(si)和(he)圖(tu)木休(xiu)(xiu)克佛(fo)(fo)寺(si)(si)等(deng)。在北(bei)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)和(he)南(nan)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)腳(jiao)均(jun)有寺(si)(si)廟遺(yi)(yi)(yi)址(zhi)。古(gu)(gu)城(cheng)(cheng)依山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)而建(jian),城(cheng)(cheng)墻(qiang)(qiang)(qiang)為(wei)(wei)三重(zhong)(zhong),南(nan)北(bei)開門,系夯(hang)土(tu)筑(zhu)成(cheng)。分內城(cheng)(cheng)、外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)、大(da)外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)三部(bu)分。內城(cheng)(cheng)墻(qiang)(qiang)(qiang)長756米(mi)由山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)腰到山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)頭(tou)。外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)接內城(cheng)(cheng)墻(qiang)(qiang)(qiang)續至山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)頂(ding)長1008米(mi)。大(da)外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)長1668米(mi),由外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)環繞到南(nan)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)根(gen)。山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)腰、山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)頂(ding)均(jun)有土(tu)坯(pi)砌筑(zhu)城(cheng)(cheng)墻(qiang)(qiang)(qiang)遺(yi)(yi)(yi)跡還有城(cheng)(cheng)門遺(yi)(yi)(yi)跡。曾(ceng)(ceng)出土(tu)大(da)量(liang)(liang)漢文(wen)(wen)、婆羅謎(mi)文(wen)(wen)、回鶻文(wen)(wen)、阿(a)拉伯(bo)文(wen)(wen)文(wen)(wen)書及錢幣(bi)、絲(si)毛(mao)織(zhi)物(wu)等(deng)精(jing)美文(wen)(wen)物(wu)。遺(yi)(yi)(yi)址(zhi)年代(dai)(dai)上(shang)限(xian)可早(zao)至漢代(dai)(dai),盛(sheng)于(yu)唐(tang)(tang),一(yi)度為(wei)(wei)喀什地(di)區中心(xin)城(cheng)(cheng)市,是(shi)絲(si)綢之(zhi)路古(gu)(gu)道(dao)的(de)(de)大(da)站。晉唐(tang)(tang)時期(qi)的(de)(de)托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)(lai)佛(fo)(fo)寺(si)(si)和(he)圖(tu)木休(xiu)(xiu)克佛(fo)(fo)寺(si)(si)遺(yi)(yi)(yi)址(zhi),規(gui)模(mo)宏(hong)大(da),布局完(wan)整,發(fa)現有唐(tang)(tang)舍利盒(he)、佛(fo)(fo)教(jiao)雕塑(su)和(he)壁畫等(deng)。內城(cheng)(cheng)墻(qiang)(qiang)(qiang)長756米(mi)由山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)腰到山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)頭(tou)。外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)接內城(cheng)(cheng)墻(qiang)(qiang)(qiang)續至山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)頂(ding)長1008米(mi)。大(da)外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)長1668米(mi),由外(wai)(wai)城(cheng)(cheng)環繞到南(nan)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)根(gen)。山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)腰、山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)頂(ding)均(jun)有土(tu)坯(pi)砌筑(zhu)城(cheng)(cheng)墻(qiang)(qiang)(qiang)遺(yi)(yi)(yi)跡還有城(cheng)(cheng)門遺(yi)(yi)(yi)跡。曾(ceng)(ceng)出土(tu)大(da)量(liang)(liang)漢文(wen)(wen)、婆羅謎(mi)文(wen)(wen)、回鶻文(wen)(wen)、阿(a)拉伯(bo)文(wen)(wen)文(wen)(wen)書及錢幣(bi)、絲(si)毛(mao)織(zhi)物(wu)等(deng)精(jing)美文(wen)(wen)物(wu)。遺(yi)(yi)(yi)址(zhi)年代(dai)(dai)上(shang)限(xian)可早(zao)至漢代(dai)(dai),盛(sheng)于(yu)唐(tang)(tang),一(yi)度為(wei)(wei)喀什地(di)區中心(xin)城(cheng)(cheng)市,是(shi)絲(si)綢之(zhi)路古(gu)(gu)道(dao)的(de)(de)大(da)站。古(gu)(gu)城(cheng)(cheng)附近(jin)是(shi)晉唐(tang)(tang)時期(qi)托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)(lai)佛(fo)(fo)寺(si)(si)和(he)圖(tu)木休(xiu)(xiu)克佛(fo)(fo)寺(si)(si)遺(yi)(yi)(yi)址(zhi),規(gui)模(mo)宏(hong)大(da),布局完(wan)整,發(fa)現有唐(tang)(tang)舍利盒(he)、 佛(fo)(fo)教(jiao)雕塑(su)和(he)壁畫等(deng)。托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)(lai)遺(yi)(yi)(yi)址(zhi)處于(yu)漢唐(tang)(tang)西域(yu)的(de)(de)南(nan)、北(bei)道(dao)間,內涵豐富,是(shi)該地(di)區晉唐(tang)(tang)佛(fo)(fo)教(jiao)文(wen)(wen)化(hua)(hua)繁(fan)榮的(de)(de)證明,也(ye)是(shi)古(gu)(gu)絲(si)綢之(zhi)路上(shang)歷史、考(kao)古(gu)(gu)價(jia)值的(de)(de)文(wen)(wen)化(hua)(hua)遺(yi)(yi)(yi)址(zhi)。 位于(yu)新疆巴(ba)楚縣城(cheng)(cheng)東(dong)約60公里的(de)(de)托(tuo)(tuo)(tuo)和(he)沙賴塔格(ge)北(bei)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)南(nan)麓(lu)的(de)(de)托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)(lai)遺(yi)(yi)(yi)址(zhi),最(zui)近(jin)被(bei)列為(wei)(wei)第五批全國重(zhong)(zhong)點文(wen)(wen)物(wu)保護(hu)單位。托(tuo)(tuo)(tuo)庫(ku)孜(zi)(zi)薩(sa)來(lai)(lai)遺(yi)(yi)(yi)址(zhi)的(de)(de)城(cheng)(cheng)墻(qiang)(qiang)(qiang)為(wei)(wei)三重(zhong)(zhong),南(nan)北(bei)開門,系夯(hang)土(tu)筑(zhu)成(cheng)。在北(bei)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)和(he)南(nan)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)腳(jiao)均(jun)有寺(si)(si)廟遺(yi)(yi)(yi)址(zhi)。據考(kao)證,此城(cheng)(cheng)為(wei)(wei)漢至北(bei)魏(wei)時代(dai)(dai)的(de)(de)尉頭(tou)國,唐(tang)(tang)代(dai)(dai)的(de)(de)據史德城(cheng)(cheng),亦(yi)即郁頭(tou)州城(cheng)(cheng)。曾(ceng)(ceng)是(shi)古(gu)(gu)絲(si)綢之(zhi)路上(shang)的(de)(de)重(zhong)(zhong)鎮,在東(dong)西方(fang)文(wen)(wen)明的(de)(de)交流中發(fa)揮過重(zhong)(zhong)要作用。