臺藏(zang)(zang)塔(ta)(ta)(ta)位于新疆吐魯番市(shi),該塔(ta)(ta)(ta)是高(gao)(gao)昌(chang)三國時期(qi)的佛(fo)教建筑(zhu),塔(ta)(ta)(ta)身(shen)高(gao)(gao)約(yue)20米(mi)(mi)(mi)(mi),夯土筑(zhu)成,基(ji)部(bu)(bu)(bu)為(wei)正方形(xing)(xing),邊長(chang)20米(mi)(mi)(mi)(mi),塔(ta)(ta)(ta)身(shen)為(wei)正方體。從(cong)現存部(bu)(bu)(bu)分(fen)看,呈東西(xi)方向座落,塔(ta)(ta)(ta)的南(nan)、西(xi)部(bu)(bu)(bu)破壞嚴重,四面(mian)有佛(fo)龕。佛(fo)龕排列整齊,東壁(bi)(bi)三排,上(shang)6中(zhong)(zhong)7下(xia)8,佛(fo)龕內(nei)存有佛(fo)像和佛(fo)教故(gu)事壁(bi)(bi)畫。北(bei)壁(bi)(bi)上(shang)下(xia)兩層,上(shang)4下(xia)5,在塔(ta)(ta)(ta)內(nei)西(xi)壁(bi)(bi)正中(zhong)(zhong)1米(mi)(mi)(mi)(mi)高(gao)(gao)處鑿有長(chang)方形(xing)(xing)縱券頂式壁(bi)(bi)洞,穿墻而(er)出(墻厚(hou)達13米(mi)(mi)(mi)(mi)),在壁(bi)(bi)洞內(nei)兩側又有兩個深入(ru)的壁(bi)(bi)洞。臺藏(zang)(zang)塔(ta)(ta)(ta)遺址(zhi)占(zhan)地面(mian)積為(wei)939平(ping)方米(mi)(mi)(mi)(mi)。殘高(gao)(gao)約(yue)20米(mi)(mi)(mi)(mi)。塔(ta)(ta)(ta)身(shen)平(ping)面(mian)略(lve)稱口字形(xing)(xing),朝向南(nan)偏西(xi)。塔(ta)(ta)(ta)基(ji)底部(bu)(bu)(bu)外(wai)邊南(nan)北(bei)長(chang)約(yue)36米(mi)(mi)(mi)(mi),東西(xi)殘長(chang)34米(mi)(mi)(mi)(mi),塔(ta)(ta)(ta)壁(bi)(bi)基(ji)部(bu)(bu)(bu)厚(hou)8~12米(mi)(mi)(mi)(mi)。塔(ta)(ta)(ta)內(nei)中(zhong)(zhong)空,內(nei)邊方約(yue)15米(mi)(mi)(mi)(mi)。南(nan)向正中(zhong)(zhong)有寬約(yue)3米(mi)(mi)(mi)(mi)的缺口。
東(dong)(dong)壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)有(you)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)下三層(ceng)佛(fo)龕(kan)(kan),二層(ceng)龕(kan)(kan)的(de)(de)(de)南、北兩端有(you)寬約(yue)一間、高(gao)為(wei)一層(ceng)的(de)(de)(de)角(jiao)墩遺(yi)(yi)跡,頂(ding)面平;北壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)部(bu)(bu)(bu)存有(you)二排(pai)殘(can)龕(kan)(kan),位(wei)置、高(gao)度、形(xing)式(shi)與東(dong)(dong)壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)的(de)(de)(de)二、三層(ceng)龕(kan)(kan)基本相(xiang)同;西壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)北段(duan)不(bu)存,南段(duan)墻體在與東(dong)(dong)壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)底層(ceng)高(gao)度相(xiang)當的(de)(de)(de)位(wei)置上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)有(you)一條水(shui)平狀邊(bian)臺(tai),未見佛(fo)龕(kan)(kan)遺(yi)(yi)跡;南壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)兩端外(wai)凸,中部(bu)(bu)(bu)凹入(ru),表(biao)面未見佛(fo)龕(kan)(kan)遺(yi)(yi)跡塔身內(nei)(nei)(nei)外(wai)地面高(gao)差(cha)為(wei)1.7米(mi),南面缺口處(chu)現狀有(you)坡道連通內(nei)(nei)(nei)外(wai)。塔身用(yong)夯土(tu)(tu)(tu)筑(zhu)成,內(nei)(nei)(nei)外(wai)壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)表(biao)面皆(jie)留有(you)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)下交(jiao)錯(cuo)排(pai)列的(de)(de)(de)纴木(mu)孔洞,內(nei)(nei)(nei)襯(chen)土(tu)(tu)(tu)坯(pi)(pi),呈方孔狀。內(nei)(nei)(nei)側(ce)壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)面基本直立,外(wai)側(ce)壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)面有(you)大(da)約(yue)1/8的(de)(de)(de)收分(fen)。東(dong)(dong)壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)內(nei)(nei)(nei)側(ce)頂(ding)部(bu)(bu)(bu)可(ke)見上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)下二排(pai)水(shui)平拱(gong)(gong)角(jiao)遺(yi)(yi)跡,北壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)內(nei)(nei)(nei)側(ce)也有(you)類似遺(yi)(yi)跡。東(dong)(dong)壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)北部(bu)(bu)(bu)距北壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)約(yue)3米(mi)處(chu)可(ke)見土(tu)(tu)(tu)坯(pi)(pi)砌筑(zhu)的(de)(de)(de)內(nei)(nei)(nei)隔墻端部(bu)(bu)(bu)遺(yi)(yi)跡,上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)端至下層(ceng)水(shui)平拱(gong)(gong)角(jiao),隔墻底部(bu)(bu)(bu)寬度約(yue)1米(mi)余,向上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)有(you)收分(fen)。南壁(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)(bi)外(wai)側(ce)與東(dong)(dong)部(bu)(bu)(bu)內(nei)(nei)(nei)側(ce)的(de)(de)(de)相(xiang)交(jiao)處(chu)的(de)(de)(de)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)部(bu)(bu)(bu)可(ke)見土(tu)(tu)(tu)坯(pi)(pi)壘砌的(de)(de)(de)帆拱(gong)(gong)遺(yi)(yi)跡。臺(tai)藏塔遺(yi)(yi)跡是新疆境內(nei)(nei)(nei)一支規模較(jiao)(jiao)大(da)、保存較(jiao)(jiao)好、建造年代較(jiao)(jiao)早(zao)的(de)(de)(de)佛(fo)教建筑(zhu)遺(yi)(yi)跡,是佛(fo)教沿絲綢(chou)之路傳播(bo)及發展(zhan)的(de)(de)(de)一處(chu)重(zhong)要遺(yi)(yi)跡,反映出(chu)高(gao)昌歷史上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)佛(fo)教活動(dong)的(de)(de)(de)興(xing)衰以及高(gao)昌地區宗(zong)教建筑(zhu)文化(hua)融匯東(dong)(dong)西的(de)(de)(de)特點,具(ju)有(you)很高(gao)的(de)(de)(de)文物價值。
臺(tai)藏(zang)(zang)塔的始(shi)建年代為(wei)公元6~7世(shi)紀(ji)(麹氏(shi)高昌(chang)(chang)時期(qi)(qi)),是當時著名的佛教(jiao)遺址。14世(shi)紀(ji)末,察合臺(tai)汗國統治者強(qiang)迫高昌(chang)(chang)地區的居民信奉伊斯蘭教(jiao)之后(hou),臺(tai)藏(zang)(zang)塔逐(zhu)漸毀破(po)。塔東面與北面均有佛教(jiao)洞龕。西(xi)面塔壁中有洞,貫穿(chuan)墻(qiang)壁,作用不明(ming);南壁己毀,由于距高昌(chang)(chang)故(gu)城較近(jin),又是高昌(chang)(chang)王(wang)國佛教(jiao)建筑,充(chong)分反(fan)映了高昌(chang)(chang)時期(qi)(qi)佛教(jiao)的興(xing)盛。
由于吐魯番地區(qu)文(wen)物局(ju)正在對(dui)臺藏(zang)塔周(zhou)圍的(de)現住居民進行搬遷,準備(bei)進行大規模的(de)文(wen)物遺(yi)址修繕,所以,鑒于目(mu)前臺藏(zang)塔尚不具(ju)備(bei)對(dui)外開放的(de)條件,臺藏(zang)塔仍是(shi)一處未對(dui)外開放的(de)文(wen)物景點。臺藏(zang)塔為2001年6月25日(ri)國(guo)務院(yuan)公布的(de)第五批全(quan)國(guo)重點文(wen)物保護單(dan)位。