生平經歷
早年經歷
司馬衷生于曹魏甘露四(si)年(nian)(nian)(259年(nian)(nian))。泰始三年(nian)(nian)(267年(nian)(nian))正月丁卯日,司馬衷被立為(wei)皇(huang)太子(zi),時(shi)年(nian)(nian)九歲。
泰始(shi)八(ba)年(nian)(272年(nian))二月辛卯日,司(si)馬衷奉晉武帝(di)命娶賈充的女兒賈南(nan)風為太子妃,賈南(nan)風當(dang)時(shi)十五(wu)歲,年(nian)長(chang)司(si)馬衷兩歲。
盛年登基
太(tai)(tai)(tai)熙元年(nian)(nian)(nian)(290年(nian)(nian)(nian))四月(yue)二(er)十(shi)日(ri),晉武帝(di)去世(shi),皇(huang)(huang)太(tai)(tai)(tai)子(zi)司(si)馬衷(zhong)即位(wei),是為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)晉惠帝(di),大赦,改年(nian)(nian)(nian)號為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)永熙。尊繼母皇(huang)(huang)后(hou)楊(yang)芷(楊(yang)艷的堂(tang)妹)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)皇(huang)(huang)太(tai)(tai)(tai)后(hou),立妃賈(jia)南(nan)風為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)皇(huang)(huang)后(hou)。同(tong)年(nian)(nian)(nian)五(wu)月(yue)十(shi)三(san)日(ri),葬晉武帝(di)于峻陽陵(今河南(nan)省偃師南(nan)蔡莊(zhuang)北(bei))。五(wu)月(yue)十(shi)八日(ri),增加天下官(guan)位(wei)一級,參(can)與晉武帝(di)喪事的增加二(er)級,免除百姓租稅一年(nian)(nian)(nian),二(er)千石以(yi)上(shang)的官(guan)員都(dou)封為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)關中侯。以(yi)太(tai)(tai)(tai)尉楊(yang)駿為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)太(tai)(tai)(tai)傅,輔(fu)佐朝(chao)政(zheng)。八月(yue)二(er)十(shi)六(liu)日(ri),立子(zi)廣陵王司(si)馬遹為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)皇(huang)(huang)太(tai)(tai)(tai)子(zi),以(yi)中書(shu)監何劭為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)太(tai)(tai)(tai)子(zi)太(tai)(tai)(tai)師,吏部尚書(shu)王戎為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)太(tai)(tai)(tai)子(zi)太(tai)(tai)(tai)傅,衛(wei)將軍楊(yang)濟為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)太(tai)(tai)(tai)子(zi)太(tai)(tai)(tai)保。派遣南(nan)中郎將石崇(chong)、射聲校(xiao)尉胡奕、長水校(xiao)尉趙俊(jun)、揚烈將軍趙歡將屯兵四出。后(hou)在291年(nian)(nian)(nian)正月(yue)改元為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)永平。
八王之亂
司(si)(si)馬(ma)(ma)衷(zhong)當政后(hou)(hou)非常信(xin)任他的皇后(hou)(hou)賈南風。因此(ci)(ci)賈氏(shi)專權(quan),甚至假造司(si)(si)馬(ma)(ma)衷(zhong)的詔書。永平元年(nian)(291年(nian)),迫害皇太(tai)(tai)后(hou)(hou),廢其太(tai)(tai)后(hou)(hou)位,殺大臣(chen)如太(tai)(tai)宰司(si)(si)馬(ma)(ma)亮(liang)。同(tong)年(nian)又殺皇太(tai)(tai)后(hou)(hou)于(yu)金墉城(cheng)。八(ba)王之亂自此(ci)(ci)開始(shi)。
元康四年(nian)(nian)(294年(nian)(nian))和元康六年(nian)(nian)(296年(nian)(nian))匈奴和其他(ta)民族反叛,氐人齊萬年(nian)(nian)稱帝,一直到元康九年(nian)(nian)(299年(nian)(nian))這次反叛才被消滅(mie)。
元(yuan)康(kang)九年(nian)(299年(nian)),賈(jia)南風開(kai)始迫害(hai)太子(zi)遹,首先廢他的太子(zi)地(di)位(wei)。次年(nian)殺太子(zi)。這個舉動成為許多反對賈(jia)后專政的皇(huang)(huang)族(zu)開(kai)始行動的起點。趙(zhao)王司(si)馬倫假造(zao)詔書廢殺賈(jia)后,殺大(da)臣如司(si)空張(zhang)華等,自領(ling)相國(guo)位(wei),恢復原太子(zi)的地(di)位(wei),立故太子(zi)之子(zi)司(si)馬臧為皇(huang)(huang)太孫。
永康元(yuan)年(nian)(300年(nian))八月,淮南(nan)王(wang)司馬(ma)允舉兵討(tao)伐司馬(ma)倫,兵敗被殺。同年(nian)十二月,益(yi)州刺史趙廞(xin)協同從中原逃(tao)到(dao)四川的流民在(zai)成都造反。
永(yong)寧元年(301年),司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)倫(lun)(lun)篡位(wei)(wei),自(zi)立為(wei)皇帝,司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷被(bei)(bei)奉(feng)為(wei)太(tai)上(shang)皇,太(tai)孫司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)臧(zang)被(bei)(bei)殺(sha)。三月,齊(qi)王(wang)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)冏起兵(bing)反司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)倫(lun)(lun),受到成(cheng)都(dou)王(wang)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)、河間王(wang)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)颙、常山王(wang)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)乂等的支持。司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)倫(lun)(lun)兵(bing)敗。淮陵王(wang)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)漼殺(sha)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)倫(lun)(lun)的黨羽(yu),驅逐司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)倫(lun)(lun),引司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷復位(wei)(wei)。司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)倫(lun)(lun)被(bei)(bei)殺(sha)。五月,立襄(xiang)陽王(wang)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)尚為(wei)皇太(tai)孫,并以羊(yang)獻容為(wei)皇后。六(liu)月,東萊王(wang)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)蕤謀推(tui)翻司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)冏的專權,事漏被(bei)(bei)廢。十二月,李特開始在四川反晉,這(zhe)是(shi)成(cheng)漢的起點。
太(tai)(tai)安元年(nian)(302年(nian)),初皇太(tai)(tai)孫司(si)馬尚(shang)夭(yao)折,司(si)馬覃被立為太(tai)(tai)子。五月,李特在(zai)四川擊敗(bai)了司(si)馬颙派去討伐他的軍隊,殺廣(guang)漢(han)太(tai)(tai)守張(zhang)微,自立為大將軍。
十二月,司(si)馬(ma)穎、司(si)馬(ma)颙、新野王司(si)馬(ma)歆(xin)和范(fan)陽王司(si)馬(ma)虓(xiao)在洛陽聚(ju)會反司(si)馬(ma)冏(jiong)的專政。司(si)馬(ma)乂(yi)乘機殺司(si)馬(ma)冏(jiong),成為朝內(nei)的權(quan)臣。
太安二年(nian)(303年(nian))三月(yue),李特在攻成都(dou)時(shi)(shi)被(bei)(bei)殺(sha),但四(si)月(yue)他的(de)兒子李雄就占(zhan)領了成都(dou),到年(nian)末,李雄幾乎占(zhan)領了整個四(si)川盆地。五月(yue)張昌、丘沈反,建國漢,殺(sha)司馬歆。八月(yue),司馬穎和司馬颙討(tao)伐(fa)司馬乂。十(shi)月(yue),司馬颙的(de)軍(jun)隊攻入長安,在此后(hou)的(de)洗劫中上萬(wan)人(ren)(ren)死亡。此后(hou)兩(liang)軍(jun)在長安城外對陣(zhen),連十(shi)三歲的(de)少年(nian)都(dou)被(bei)(bei)征軍(jun),同時(shi)(shi)兩(liang)軍(jun)都(dou)征募匈奴等(deng)的(de)軍(jun)隊。最后(hou)司馬乂兵敗被(bei)(bei)殺(sha)。司馬颙成為晉朝舉足輕重的(de)人(ren)(ren)物(wu)。
永(yong)安元年(304年),初司(si)(si)馬(ma)(ma)衷感到(dao)受到(dao)司(si)(si)馬(ma)(ma)颙的威脅越來越大,因(yin)此下密詔給劉沈和皇(huang)甫重攻司(si)(si)馬(ma)(ma)颙,但(dan)沒(mei)有(you)成功(gong)。司(si)(si)馬(ma)(ma)颙的軍(jun)隊在洛陽大肆搶劫。二月廢皇(huang)后羊氏,廢皇(huang)太子司(si)(si)馬(ma)(ma)覃,立司(si)(si)馬(ma)(ma)穎(ying)為(wei)皇(huang)太弟。司(si)(si)馬(ma)(ma)穎(ying)和司(si)(si)馬(ma)(ma)颙專政。但(dan)六月京城又發(fa)生政變,司(si)(si)馬(ma)(ma)穎(ying)被(bei)逐,羊氏復(fu)位為(wei)皇(huang)后,司(si)(si)馬(ma)(ma)覃復(fu)位為(wei)太子。
七(qi)月,司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷率軍討伐司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying),在蕩陰(yin)被(bei)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)的軍隊戰(zhan)敗,司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷面部中傷(shang),身(shen)中三箭,被(bei)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)俘虜。羊(yang)氏和(he)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)覃再(zai)(zai)次(ci)被(bei)廢。八(ba)月,司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)被(bei)安北將(jiang)軍王(wang)浚戰(zhan)敗,他(ta)挾(xie)持(chi)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷逃(tao)亡(wang)到洛陽。一(yi)(yi)路上(shang)只有粗(cu)米為(wei)(wei)飯。十一(yi)(yi)月,司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷又被(bei)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)颙的將(jiang)軍張(zhang)(zhang)方(fang)劫持(chi)到長(chang)安,張(zhang)(zhang)方(fang)的軍隊搶劫皇宮,將(jiang)皇宮內(nei)的寶(bao)藏洗劫一(yi)(yi)空。到年末司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)颙再(zai)(zai)次(ci)在長(chang)安一(yi)(yi)攬(lan)大權,司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)越成為(wei)(wei)太傅。同(tong)年李雄在成都(dou)稱成都(dou)王(wang),成漢(han)建國(guo),劉(liu)淵自(zi)稱漢(han)王(wang),建立前趙。
永(yong)興二(er)年(305年),司(si)(si)馬(ma)颙和張方的(de)軍隊(dui)、司(si)(si)馬(ma)穎的(de)軍隊(dui)、司(si)(si)馬(ma)越(yue)的(de)軍隊(dui)和范陽王司(si)(si)馬(ma)虓的(de)軍隊(dui)在(zai)中(zhong)原混戰,基本上中(zhong)央政府(fu)已經不存在(zai),中(zhong)國邊緣(yuan)的(de)地區(qu)紛紛獨立。到(dao)永(yong)興二(er)年(305年)末,司(si)(si)馬(ma)越(yue)戰勝,司(si)(si)馬(ma)颙殺(sha)張方向司(si)(si)馬(ma)越(yue)請和,但無效。
光(guang)熙元年(306年),司(si)馬(ma)越手(shou)下的鮮卑軍隊攻入長安,大肆搶劫,二萬多人(ren)被殺(sha)。九(jiu)月(yue),司(si)馬(ma)穎被俘,后被殺(sha)。八王之亂終。
突然去世
光熙元年(nian)十一(yi)月十七日(ri)(307年(nian)1月8日(ri))夜里(li),司馬(ma)衷在洛陽顯陽殿駕(jia)崩,終年(nian)48歲,相傳被(bei)東海王司馬(ma)越毒殺(sha),死后被(bei)安葬(zang)于(yu)太(tai)陽陵(今(jin)河南(nan)洛陽),謚號(hao)孝惠皇帝,他的弟弟司馬(ma)熾(chi)(284年(nian)-313年(nian))即位,改元永(yong)嘉,即晉懷帝。
歷史評價
張泓:“太子不學。”
《晉書(shu)》史(shi)臣(chen)曰:“不才(cai)之(zhi)子(zi),則(ze)天(tian)稱大,權非(fei)帝(di)出(chu),政(zheng)邇(er)宵人(ren)。褒(bao)姒共叔帶并興,襄后與犬戎俱運。昔者,丹朱不肖,赧王逃責,相彼兇德,事關休咎,方乎土梗,以墜其(qi)情(qing)。溽暑(shu)之(zhi)氣將(jiang)闌,淫蛙之(zhi)音(yin)罕(han)記,乃彰蚩笑,用符(fu)顛隕。豈通才(cai)俊(jun)彥猶形于前代,增淫助虐獨(du)擅于當今者歟?物(wu)號忠良(liang),于茲拔本,人(ren)稱襖孽,自此疏(shu)源。長樂不祥,承華非(fei)命,生靈版蕩,社(she)稷丘墟。古(gu)者敗國(guo)亡(wang)身,分(fen)鑣共軫,不有亂常,則(ze)多(duo)庸暗。豈明(ming)神(shen)喪其(qi)精魄,武皇不知其(qi)子(zi)也!”贊曰:“惠皇居(ju)尊,臨朝聽言。厥(jue)體斯昧,其(qi)情(qing)則(ze)昏。高臺望子(zi),長夜奚冤。金墉毀冕,湯(tang)陰釋胄,及爾皆亡(wang),滔(tao)天(tian)來遘(gou)。”
胡三(san)省:“孰謂帝(di)為戇愚哉!”
王夫之(zhi):“惠帝之(zhi)愚,古今無匹,國因以亡(wang)。”
軼事典故
作弊解題
司馬(ma)(ma)衷(zhong)從小智商低(di)下,司馬(ma)(ma)炎(yan)對此很發愁,擔心司馬(ma)(ma)衷(zhong)會丟(diu)了(le)祖宗開創(chuang)的家業。有(you)一次,司馬(ma)(ma)炎(yan)為(wei)了(le)測驗一下司馬(ma)(ma)衷(zhong)的思維能(neng)力,特意出了(le)幾(ji)道問題(ti)考他,并限他三天之內(nei)交卷。司馬(ma)(ma)衷(zhong)拿到題(ti)目以后,不懂作答。他的妻子賈南(nan)風(feng)是個很聰明的人(ren),有(you)見及此,便立刻(ke)請來幾(ji)位有(you)學問的老先生為(wei)司馬(ma)(ma)衷(zhong)解答難(nan)題(ti)。
司(si)馬炎(yan)看了(le)(le)答卷后,以為(wei)兒子(zi)的(de)(de)思維還是(shi)很清楚(chu)的(de)(de),也就放心了(le)(le)。可是(shi)司(si)馬炎(yan)一(yi)死,司(si)馬衷(zhong)即位,遇事要他自己定策,就鬧(nao)出(chu)了(le)(le)不少(shao)笑話。
官私蛤蟆
有一年(nian)夏天,司馬(ma)衷與隨從到華林園去(qu)玩。他們走到一個池(chi)塘邊,聽(ting)見里(li)面(mian)傳(chuan)出咕(gu)咕(gu)的青(qing)蛙叫聲。司馬(ma)衷覺得很奇(qi)怪,于是便問隨從這些(xie)咕(gu)呱亂(luan)叫的東西(xi),是為官(guan)或是為私的?隨從就說:“在官(guan)家里(li)叫的,就是官(guan)家的;若在私家里(li)叫的,就是私人(ren)的。”
何不食肉糜
又(you)有(you)一年鬧災(zai)荒,老百姓(xing)沒(mei)飯吃,到處都(dou)有(you)餓死的(de)(de)人(ren)(ren)。有(you)人(ren)(ren)把(ba)情況報(bao)告給司(si)馬衷,但司(si)馬衷卻對報(bao)告人(ren)(ren)說:“沒(mei)有(you)飯吃,他們為什么不吃肉(rou)粥呢?”報(bao)告的(de)(de)人(ren)(ren)聽了,哭笑不得(de),災(zai)民們連(lian)飯都(dou)吃不上,哪里來肉(rou)粥呢?由此可(ke)見(jian)司(si)馬衷是如何的(de)(de)愚蠢糊涂。
嵇侍中血
永(yong)興元年(304年),晉軍(jun)(jun)在蕩陰戰敗,惠帝(di)臉部受(shou)傷,中三箭,百官及(ji)侍衛人員都紛紛潰逃,只有嵇紹莊重地端(duan)正冠帶,挺身保衛天子,司馬(ma)(ma)(ma)穎的(de)軍(jun)(jun)士把(ba)嵇紹按在馬(ma)(ma)(ma)車前(qian)的(de)直木上。司馬(ma)(ma)(ma)衷說:“這是(shi)忠臣,不(bu)(bu)要殺他!”軍(jun)(jun)士回答道:“奉(feng)皇(huang)太弟(司馬(ma)(ma)(ma)穎)的(de)命令,只是(shi)不(bu)(bu)傷害(hai)(hai)陛下一人而已(yi)!”于是(shi)殺害(hai)(hai)嵇紹,血濺到司馬(ma)(ma)(ma)衷的(de)衣(yi)(yi)服上,司馬(ma)(ma)(ma)衷為他的(de)死哀痛悲(bei)嘆。等到戰事平息,侍從要浣洗御衣(yi)(yi),司馬(ma)(ma)(ma)衷說:“這是(shi)嵇侍中的(de)血,不(bu)(bu)要洗去。”