生于(yu)山野、河(he)灘草叢中及溪邊濕(shi)潤處。廣泛分布(bu)于(yu)全(quan)國各(ge)地。
一(yi)(yi)年(nian)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)或(huo)(huo)二(er)年(nian)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)草本(ben),高(gao)60~100cm。莖直立,單一(yi)(yi)或(huo)(huo)有分枝,四棱形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing),被(bei)(bei)微(wei)毛(mao)(mao)(mao)(mao)。葉對生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng);葉形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing)多種(zhong);葉柄(bing)長0.5~8cm。一(yi)(yi)年(nian)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)植物基(ji)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)葉具(ju)長柄(bing),葉片(pian)(pian)略呈(cheng)圓形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing),直徑(jing)4~8cm,5~9淺裂(lie)(lie),裂(lie)(lie)片(pian)(pian)具(ju)2~3鈍齒(chi)(chi),基(ji)部(bu)心形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing);莖中部(bu)葉有短柄(bing),3全(quan)裂(lie)(lie),裂(lie)(lie)片(pian)(pian)近(jin)披針形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing),中央裂(lie)(lie)片(pian)(pian)常(chang)再3裂(lie)(lie),兩(liang)側裂(lie)(lie)片(pian)(pian)再1~2裂(lie)(lie),最(zui)終片(pian)(pian)寬度(du)通(tong)常(chang)在(zai)(zai)3mm以(yi)上(shang),先(xian)端(duan)漸尖,邊緣(yuan)(yuan)疏生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)鋸(ju)齒(chi)(chi)或(huo)(huo)近(jin)全(quan)緣(yuan)(yuan);最(zui)上(shang)部(bu)葉不分裂(lie)(lie),,線形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing),近(jin)無柄(bing),上(shang)面(mian)(mian)(mian)綠(lv)色,被(bei)(bei)糙伏(fu)毛(mao)(mao)(mao)(mao),下(xia)面(mian)(mian)(mian)淡綠(lv)色,被(bei)(bei)疏柔(rou)毛(mao)(mao)(mao)(mao)及(ji)腺點。輪(lun)傘花(hua)序腋(ye)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng),具(ju)花(hua)8~15朵;小苞片(pian)(pian)針刺(ci)狀(zhuang),無花(hua)梗;花(hua)萼鐘形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing),外(wai)面(mian)(mian)(mian)貼生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)微(wei)柔(rou)毛(mao)(mao)(mao)(mao),先(xian)端(duan)5齒(chi)(chi)裂(lie)(lie),具(ju)刺(ci)尖,下(xia)方2齒(chi)(chi)比上(shang)方2齒(chi)(chi)長,宿存(cun);花(hua)冠唇(chun)形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing),淡紅色或(huo)(huo)紫紅色,長9~12mm,外(wai)面(mian)(mian)(mian)被(bei)(bei)柔(rou)毛(mao)(mao)(mao)(mao),上(shang)唇(chun)與下(xia)唇(chun)幾等長,上(shang)唇(chun)長圓形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing),全(quan)緣(yuan)(yuan),邊緣(yuan)(yuan)具(ju)纖毛(mao)(mao)(mao)(mao),下(xia)唇(chun)3裂(lie)(lie),中央裂(lie)(lie)片(pian)(pian)較大,倒心形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing);雄蕊(rui)4,二(er)強(qiang),著生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)在(zai)(zai)花(hua)冠內(nei)面(mian)(mian)(mian)近(jin)中部(bu),花(hua)絲疏被(bei)(bei)鱗(lin)狀(zhuang)毛(mao)(mao)(mao)(mao),花(hua)花(hua)2室;雌蕊(rui)1,子房(fang)4裂(lie)(lie),花(hua)柱(zhu)絲狀(zhuang),略長于雄蕊(rui),柱(zhu)頭2裂(lie)(lie)。小堅果(guo)褐色,三棱形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing),上(shang)端(duan)較寬而平截,基(ji)部(bu)楔形(xing)(xing)(xing)(xing)(xing),長約(yue)2.5mm。花(hua)期6~9月(yue),果(guo)期7~10月(yue)。
入藥部位
新(xin)鮮(xian)或(huo)干燥地上(shang)部分(fen)。
性味
苦、辛,微寒。
歸經
歸肝、心包、膀胱經。
功效
活血調經(jing),利尿消(xiao)腫,清熱解毒。
主治
用(yong)于月(yue)經(jing)(jing)不(bu)調,痛經(jing)(jing)經(jing)(jing)閉,惡(e)露(lu)不(bu)盡(jin),水腫尿少,瘡瘍(yang)腫毒。
藥材性狀
1、鮮益母草(cao):幼(you)苗(miao)期(qi)無莖(jing),基生(sheng)葉(xie)圓心形(xing),5~9淺(qian)裂(lie),每裂(lie)片(pian)有(you)2~3鈍齒。花前期(qi)莖(jing)呈方柱(zhu)形(xing),上部(bu)多分枝,四面(mian)(mian)凹下(xia)成(cheng)縱溝,長30~60cm,直徑0.2~0.5cm;表面(mian)(mian)青綠色(se);質(zhi)鮮嫩,斷面(mian)(mian)中(zhong)部(bu)有(you)髓。葉(xie)交互(hu)對生(sheng),有(you)柄;葉(xie)片(pian)青綠色(se),質(zhi)鮮嫩,揉(rou)之有(you)汁;下(xia)部(bu)莖(jing)生(sheng)葉(xie)掌(zhang)狀(zhuang)(zhuang)3裂(lie),上部(bu)葉(xie)羽狀(zhuang)(zhuang)深裂(lie)或(huo)淺(qian)裂(lie)成(cheng)3片(pian),裂(lie)片(pian)全緣或(huo)具少數鋸(ju)齒。氣微(wei),味微(wei)苦。
2、干益(yi)母草:莖表(biao)面灰綠(lv)色或黃綠(lv)色;體輕,質韌,斷面中部有(you)髓。葉片灰綠(lv)色,多(duo)皺縮、破(po)碎(sui),易(yi)脫落。輪傘花序腋生,小(xiao)花淡紫色,花萼筒狀,花冠(guan)二唇(chun)形(xing)。切(qie)段(duan)者長約(yue)2cm。
飲片性狀
干益(yi)母草:呈不規則的段。莖方形,四(si)面(mian)凹下成縱(zong)溝,灰綠(lv)(lv)色(se)或黃(huang)綠(lv)(lv)色(se)。切(qie)面(mian)中部有白(bai)髓。葉片灰綠(lv)(lv)色(se),多皺縮、破碎。輪傘(san)花序腋(ye)生(sheng),花黃(huang)棕色(se),花萼筒狀,花冠二唇形。氣微,味(wei)微苦。