王小余,清乾隆時是袁枚家的掌勺大廚師,是一位烹(peng)飪專(zhuan)家,身懷(huai)技藝,有(you)高明(ming)豐富的理論經(jing)驗。
《廚者王小余(yu)傳》 [清] 袁枚
小余(yu)治具(ju),必親市場,曰(yue)(yue):“物各有(you)天(tian)。其(qi)天(tian)良,我乃(nai)治。”既得,泔之(zhi)(zhi),奧之(zhi)(zhi),脫之(zhi)(zhi),作(zuo)之(zhi)(zhi)。客嘈嘈然(ran),屬(shu)饜而(er)舞,欲吞其(qi)器(qi)者(zhe)屢矣。然(ran)其(qi)簋不過六七(qi),過亦(yi)不治。又其(qi)倚灶時,雀立不轉目(mu),釜中瞠也,呼張(zhang)吸之(zhi)(zhi),寂(ji)如無聞(wen)。眴火者(zhe)曰(yue)(yue)“猛(meng)”,則煬者(zhe)如赤日(ri);曰(yue)(yue)“撤”,則傳薪者(zhe)以遞減;曰(yue)(yue)“且然(ran)蘊”,則置之(zhi)(zhi)如棄;曰(yue)(yue):“羹(geng)定”,則侍者(zhe)急(ji)以器(qi)受。或稍(shao)忤及弛期,必仇怒叫(jiao)噪,若稍(shao)縱即逝者(zhe)。所用菫(jin)荁之(zhi)(zhi)滑(hua),及鹽(yan)豉、酒醬之(zhi)(zhi)滋(zi),奮臂(bei)下,未嘗見(jian)其(qi)染指試也。畢,乃(nai)沃手坐,滌磨其(qi)鉗(qian)铦(xian)刀削笮帚之(zhi)(zhi)屬(shu),凡三十余(yu)種,庋而(er)置之(zhi)(zhi)滿箱。他人掇汁而(er)捼莎學之(zhi)(zhi),勿肖也。
或請授教,曰(yue)(yue)(yue)(yue):“難(nan)(nan)言(yan)也(ye)(ye)。作(zuo)廚如(ru)作(zuo)醫(yi)。吾(wu)(wu)(wu)(wu)以(yi)(yi)(yi)(yi)一心(xin)診百(bai)物(wu)(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)宜,而(er)(er)(er)(er)謹(jin)審(shen)其(qi)(qi)水火之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)齊,則(ze)(ze)萬口之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)甘(gan)如(ru)一口。”問其(qi)(qi)目,曰(yue)(yue)(yue)(yue):“濃者(zhe)(zhe)(zhe)先(xian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),清者(zhe)(zhe)(zhe)后之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),正(zheng)者(zhe)(zhe)(zhe)主之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),奇者(zhe)(zhe)(zhe)雜之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。視其(qi)(qi)舌(she)倦,辛(xin)以(yi)(yi)(yi)(yi)震(zhen)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi);待其(qi)(qi)胃盈,酸以(yi)(yi)(yi)(yi)厄之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。”曰(yue)(yue)(yue)(yue):“八珍七熬,貴品也(ye)(ye),子(zi)能(neng)(neng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),宜矣(yi)(yi)(yi)。嗛(qian)嗛(qian)二卵之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)餐,子(zi)必異于(yu)(yu)族(zu)凡(fan),何耶(ye)?”曰(yue)(yue)(yue)(yue):“能(neng)(neng)大(da)而(er)(er)(er)(er)不(bu)能(neng)(neng)小者(zhe)(zhe)(zhe),氣粗也(ye)(ye);能(neng)(neng)嗇(se)而(er)(er)(er)(er)不(bu)能(neng)(neng)華(hua)者(zhe)(zhe)(zhe),才弱也(ye)(ye)。且味(wei)固(gu)不(bu)在大(da)小、華(hua)嗇(se)間(jian)也(ye)(ye)。能(neng)(neng),則(ze)(ze)一芹一菹(zu)皆珍怪;不(bu)能(neng)(neng),則(ze)(ze)雖黃雀鲊三楹,無益也(ye)(ye)。而(er)(er)(er)(er)好名者(zhe)(zhe)(zhe)有必求之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)與靈霄之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)炙,紅虬之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)脯,丹山之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鳳丸,醴水之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)朱鱉,不(bu)亦誣乎?”曰(yue)(yue)(yue)(yue):“子(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)術誠工矣(yi)(yi)(yi)。然(ran)多(duo)所(suo)炮(pao)炙宰(zai)割,大(da)殘物(wu)(wu)命,毋乃(nai)為(wei)孽歟?”曰(yue)(yue)(yue)(yue):“庖犧(xi)氏至今,所(suo)炮(pao)炙宰(zai)割者(zhe)(zhe)(zhe)萬萬世矣(yi)(yi)(yi)。烏在其(qi)(qi)孽庖犧(xi)也(ye)(ye)?雖然(ran),以(yi)(yi)(yi)(yi)味(wei)媚人者(zhe)(zhe)(zhe),物(wu)(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)性也(ye)(ye)。彼(bi)不(bu)能(neng)(neng)盡物(wu)(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)性以(yi)(yi)(yi)(yi)表其(qi)(qi)美于(yu)(yu)人,而(er)(er)(er)(er)徒使(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)狼戾枉死于(yu)(yu)鼎(ding)鑊間(jian),是則(ze)(ze)孽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)尤(you)者(zhe)(zhe)(zhe)也(ye)(ye)。吾(wu)(wu)(wu)(wu)能(neng)(neng)盡《詩》之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)吉(ji)蠲、《易(yi)》之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)《鼎(ding)》烹、《尚書》之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)藁飫(yu),以(yi)(yi)(yi)(yi)得先(xian)王(wang)所(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)成物(wu)(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)意,而(er)(er)(er)(er)又不(bu)肯戕杞柳以(yi)(yi)(yi)(yi)為(wei)巧,殄(tian)天物(wu)(wu)以(yi)(yi)(yi)(yi)斗奢,是固(gu)司(si)勛者(zhe)(zhe)(zhe)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)策功也(ye)(ye)。而(er)(er)(er)(er)何孽焉?”說:“以(yi)(yi)(yi)(yi)子(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)才,不(bu)供(gong)刀(dao)匕于(yu)(yu)朱門,而(er)(er)(er)(er)終(zhong)(zhong)老隨園,何耶(ye)?”曰(yue)(yue)(yue)(yue):“知(zhi)(zhi)己難(nan)(nan),知(zhi)(zhi)味(wei)尤(you)難(nan)(nan)。吾(wu)(wu)(wu)(wu)苦思殫力(li)以(yi)(yi)(yi)(yi)食人,一肴上(shang),則(ze)(ze)吾(wu)(wu)(wu)(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心(xin)腹腎(shen)腸亦與俱上(shang);而(er)(er)(er)(er)世之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)嗿聲(sheng)流歠(chuo)者(zhe)(zhe)(zhe),方與庮敗(bai)同(tong)飫(yu)也(ye)(ye)。是難(nan)(nan)奇賞吾(wu)(wu)(wu)(wu),而(er)(er)(er)(er)吾(wu)(wu)(wu)(wu)伎且日退矣(yi)(yi)(yi)。且所(suo)謂(wei)知(zhi)(zhi)己者(zhe)(zhe)(zhe),非(fei)徒知(zhi)(zhi)其(qi)(qi)長之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)謂(wei),兼知(zhi)(zhi)其(qi)(qi)短之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)謂(wei)。今主人未嘗不(bu)斥我、難(nan)(nan)我、掉磬(qing)我,而(er)(er)(er)(er)皆刺吾(wu)(wu)(wu)(wu)心(xin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)隱(yin)疚(jiu),是則(ze)(ze)美譽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)苦,不(bu)如(ru)嚴訓之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)甘(gan)也(ye)(ye)。吾(wu)(wu)(wu)(wu)日進矣(yi)(yi)(yi),休(xiu)矣(yi)(yi)(yi),終(zhong)(zhong)于(yu)(yu)此矣(yi)(yi)(yi)。”
未(wei)十年卒。余每食必為之泣,且思其言,有(you)可治民者(zhe)焉,有(you)可治文者(zhe)焉。為之傳以詠(yong)其人。
他(ta)燒(shao)的(de)菜(cai)肴香味(wei)散(san)發“聞其臭香,十步(bu)以外無不(bu)頤逐逐然(ran)”。他(ta)對(dui)(dui)于烹飪技藝(yi)頗有(you)研究,曾發表(biao)過(guo)一系(xi)列高見(jian),這些技術上(shang)的(de)真知灼(zhuo)見(jian),對(dui)(dui)袁枚影(ying)響很(hen)(hen)大(da),《隨園食單(dan)》有(you)很(hen)(hen)多篇幅得力(li)于王(wang)小余的(de)見(jian)解。袁枚喜(xi)歡王(wang)小余,對(dui)(dui)王(wang)的(de)要求亦很(hen)(hen)嚴(yan)。