行略(lve)定秦地1。函谷關(guan)有兵守(shou)關(guan),不(bu)(bu)得(de)入。又(you)聞沛(pei)公已破咸陽,項(xiang)羽(yu)(yu)大(da)怒(nu),使(shi)當(dang)陽君等擊關(guan)。項(xiang)羽(yu)(yu)遂入,至于(yu)戲西。沛(pei)公軍(jun)霸上,未得(de)與項(xiang)羽(yu)(yu)相(xiang)見。沛(pei)公左司馬曹無(wu)傷使(shi)人言于(yu)項(xiang)羽(yu)(yu)曰:“沛(pei)公欲王關(guan)中2,使(shi)子(zi)嬰為(wei)相(xiang),珍寶盡有之。”項(xiang)羽(yu)(yu)大(da)怒(nu),曰:“旦(dan)日饗(xiang)士(shi)卒3,為(wei)擊破沛(pei)公軍(jun)!”當(dang)是時,項(xiang)羽(yu)(yu)兵四十萬(wan),在新豐鴻門;沛(pei)公兵十萬(wan),在霸上。范增(zeng)說項(xiang)羽(yu)(yu)曰4:“沛(pei)公居山東時,貪于(yu)財貨,好美姬。今(jin)入關(guan),財物無(wu)所取,婦女(nv)無(wu)所幸5,此(ci)其志不(bu)(bu)在小。吾令人望(wang)其氣(qi)6,皆為(wei)龍虎,成五采,此(ci)天子(zi)氣(qi)也。急擊勿失!”
楚左尹(yin)項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)者(zhe)7,項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)羽(yu)季父也(ye)(ye),素善(shan)留侯張(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)8。張(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)是時從沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong),項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)乃夜馳之(zhi)沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)軍,私見張(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang),具(ju)告以(yi)事(shi)9,欲呼張(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)與(yu)俱去,曰(yue)(yue)(yue):“毋(wu)從俱死也(ye)(ye)10!”張(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“臣(chen)(chen)為韓王(wang)(wang)送沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong),沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)今事(shi)有(you)急,亡去不(bu)(bu)(bu)義(yi),不(bu)(bu)(bu)可不(bu)(bu)(bu)語。”良(liang)(liang)(liang)乃入,具(ju)告沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)。沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)大(da)驚(jing),曰(yue)(yue)(yue):“為之(zhi)奈(nai)何?”張(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“誰(shui)為大(da)王(wang)(wang)為此計者(zhe)?”曰(yue)(yue)(yue):“鯫生說我曰(yue)(yue)(yue):‘距(ju)關(guan),毋(wu)內諸侯,秦(qin)地可盡(jin)王(wang)(wang)也(ye)(ye)。’故(gu)聽之(zhi)。”良(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“料大(da)王(wang)(wang)士卒足以(yi)當(dang)項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)乎(hu)(hu)?”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)默然(ran),曰(yue)(yue)(yue):“固不(bu)(bu)(bu)如也(ye)(ye)!且為之(zhi)奈(nai)何?”張(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“請往謂項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo),言(yan)沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)不(bu)(bu)(bu)敢背項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)也(ye)(ye)。”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“君安與(yu)項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)有(you)故(gu)?”張(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“秦(qin)時與(yu)臣(chen)(chen)游(you),項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)殺人(ren)(ren),臣(chen)(chen)活(huo)之(zhi);今事(shi)有(you)急,故(gu)幸來(lai)告良(liang)(liang)(liang)。”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“孰與(yu)君少長?”良(liang)(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“長于(yu)(yu)臣(chen)(chen)。”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“君為我呼入,吾(wu)得兄事(shi)之(zhi)。”張(zhang)(zhang)良(liang)(liang)(liang)出(chu),要項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)。項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)即(ji)入見沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)。沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)奉(feng)卮酒(jiu)為壽,約為婚(hun)姻,曰(yue)(yue)(yue):“吾(wu)入關(guan),秋毫不(bu)(bu)(bu)敢有(you)所近,籍吏民,封府庫,而待將軍。所以(yi)遣(qian)將守(shou)關(guan)者(zhe),備他(ta)盜之(zhi)出(chu)入與(yu)非(fei)常也(ye)(ye)。日夜望將軍至,豈敢反乎(hu)(hu)!愿伯(bo)具(ju)言(yan)臣(chen)(chen)之(zhi)不(bu)(bu)(bu)敢倍德也(ye)(ye)。”項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)許諾(nuo)(nuo),謂沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“旦日不(bu)(bu)(bu)可不(bu)(bu)(bu)蚤自來(lai)謝項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)!”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“諾(nuo)(nuo)。”于(yu)(yu)是項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)復夜去,至軍中(zhong),具(ju)以(yi)沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)言(yan)報(bao)項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang),因言(yan)曰(yue)(yue)(yue):“沛(pei)(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)不(bu)(bu)(bu)先破關(guan)中(zhong),公(gong)(gong)(gong)豈敢入乎(hu)(hu)?今人(ren)(ren)有(you)大(da)功而擊之(zhi),不(bu)(bu)(bu)義(yi)也(ye)(ye)。不(bu)(bu)(bu)如因善(shan)遇(yu)之(zhi)。”項(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)許諾(nuo)(nuo)。
沛(pei)公旦日從百余騎來見(jian)項(xiang)(xiang)王(wang)(wang),至鴻門,謝(xie)曰(yue):“臣與(yu)將(jiang)軍(jun)(jun)戮力而攻秦,將(jiang)軍(jun)(jun)戰(zhan)河(he)(he)北,臣戰(zhan)河(he)(he)南(nan)(nan),然不(bu)自意能先入關破秦,得復見(jian)將(jiang)軍(jun)(jun)于此(ci)(ci)。今(jin)者(zhe)(zhe)有小人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)言(yan),令將(jiang)軍(jun)(jun)與(yu)臣有郤。”項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)曰(yue):“此(ci)(ci)沛(pei)公左司馬(ma)曹無傷言(yan)之(zhi)(zhi)(zhi),不(bu)然,籍(ji)何以(yi)(yi)(yi)至此(ci)(ci)?”項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)即日因(yin)留沛(pei)公與(yu)飲。項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)、項(xiang)(xiang)伯東向(xiang)坐(zuo);亞父(fu)南(nan)(nan)向(xiang)坐(zuo)—亞父(fu)者(zhe)(zhe),范增(zeng)(zeng)也;沛(pei)公北向(xiang)坐(zuo),張良西(xi)向(xiang)侍。范增(zeng)(zeng)數目(mu)項(xiang)(xiang)王(wang)(wang),舉所(suo)佩玉玦(jue)以(yi)(yi)(yi)示之(zhi)(zhi)(zhi)者(zhe)(zhe)三(san),項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)默然不(bu)應。范增(zeng)(zeng)起,出,召項(xiang)(xiang)莊(zhuang),謂曰(yue):“君王(wang)(wang)為(wei)(wei)人(ren)不(bu)忍。若入前為(wei)(wei)壽(shou),壽(shou)畢(bi),請以(yi)(yi)(yi)劍(jian)舞,因(yin)擊沛(pei)公于坐(zuo),殺之(zhi)(zhi)(zhi)。不(bu)者(zhe)(zhe),若屬皆且為(wei)(wei)所(suo)虜!”莊(zhuang)則入為(wei)(wei)壽(shou)。壽(shou)畢(bi),曰(yue):“君王(wang)(wang)與(yu)沛(pei)公飲,軍(jun)(jun)中無以(yi)(yi)(yi)為(wei)(wei)樂,請以(yi)(yi)(yi)劍(jian)舞。”項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)曰(yue):“諾。”項(xiang)(xiang)莊(zhuang)拔劍(jian)起舞,項(xiang)(xiang)伯亦拔劍(jian)起舞,常以(yi)(yi)(yi)身翼(yi)蔽沛(pei)公,莊(zhuang)不(bu)得擊。
于是張(zhang)良(liang)至(zhi)軍(jun)(jun)(jun)門見樊噲(kuai)(kuai)(kuai)。樊噲(kuai)(kuai)(kuai)曰(yue):“今(jin)日之(zhi)(zhi)事何如(ru)(ru)?”良(liang)曰(yue):“甚急!今(jin)者(zhe)項(xiang)(xiang)莊拔(ba)劍舞(wu),其(qi)意常(chang)在沛公也。”噲(kuai)(kuai)(kuai)曰(yue):“此(ci)迫(po)矣!臣請(qing)入(ru),與(yu)(yu)之(zhi)(zhi)同命!”噲(kuai)(kuai)(kuai)即帶(dai)劍擁盾(dun)入(ru)軍(jun)(jun)(jun)門。交戟之(zhi)(zhi)衛士欲止不(bu)(bu)內,樊噲(kuai)(kuai)(kuai)側其(qi)盾(dun)以(yi)撞(zhuang),衛士仆地(di),噲(kuai)(kuai)(kuai)遂入(ru),披帷西向立,瞋(chen)目視項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang),頭(tou)發(fa)上(shang)指,目眥(zi)盡裂。項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)按(an)劍而(er)跽曰(yue):“客何為(wei)者(zhe)?”張(zhang)良(liang)曰(yue):“沛公之(zhi)(zhi)參乘樊噲(kuai)(kuai)(kuai)者(zhe)也。”項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)曰(yue):“壯士!賜(si)之(zhi)(zhi)卮酒(jiu)(jiu)!”則與(yu)(yu)斗卮酒(jiu)(jiu)。噲(kuai)(kuai)(kuai)拜謝,起,立而(er)飲之(zhi)(zhi)。項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)曰(yue):“賜(si)之(zhi)(zhi)彘(zhi)肩!”則與(yu)(yu)一生彘(zhi)肩。樊噲(kuai)(kuai)(kuai)覆(fu)其(qi)盾(dun)于地(di),加彘(zhi)肩上(shang),拔(ba)劍切(qie)而(er)啖(dan)之(zhi)(zhi)。項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)曰(yue):“壯士!能復飲乎?”樊噲(kuai)(kuai)(kuai)曰(yue):“臣死且(qie)不(bu)(bu)避,卮酒(jiu)(jiu)安(an)足(zu)辭!夫秦(qin)王(wang)(wang)(wang)有(you)虎狼(lang)之(zhi)(zhi)心,殺人(ren)如(ru)(ru)不(bu)(bu)能舉,刑(xing)人(ren)如(ru)(ru)恐不(bu)(bu)勝,天下(xia)皆叛之(zhi)(zhi)。懷(huai)王(wang)(wang)(wang)與(yu)(yu)諸將(jiang)約曰(yue):‘先破秦(qin)入(ru)咸(xian)陽者(zhe)王(wang)(wang)(wang)之(zhi)(zhi)。’今(jin)沛公先破秦(qin)入(ru)咸(xian)陽,毫毛不(bu)(bu)敢有(you)所近,封閉(bi)宮(gong)室(shi),還(huan)軍(jun)(jun)(jun)霸上(shang),以(yi)待大王(wang)(wang)(wang)來。故遣將(jiang)守關者(zhe),備他(ta)盜(dao)出入(ru)與(yu)(yu)非常(chang)也。勞苦而(er)功(gong)(gong)高如(ru)(ru)此(ci),未有(you)封侯之(zhi)(zhi)賞,而(er)聽細說(shuo),欲誅有(you)功(gong)(gong)之(zhi)(zhi)人(ren)。此(ci)亡(wang)秦(qin)之(zhi)(zhi)續耳,竊為(wei)大王(wang)(wang)(wang)不(bu)(bu)取也!”項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)未有(you)以(yi)應,曰(yue):“坐!”樊噲(kuai)(kuai)(kuai)從(cong)良(liang)坐。坐須臾,沛公起如(ru)(ru)廁,因招樊噲(kuai)(kuai)(kuai)出。
沛(pei)公(gong)已出(chu),項王(wang)使都尉(wei)陳平召沛(pei)公(gong)。沛(pei)公(gong)曰(yue):“今者出(chu),未辭也,為(wei)之奈何(he)?”樊噲曰(yue):“大(da)(da)行不(bu)(bu)顧(gu)細(xi)謹,大(da)(da)禮不(bu)(bu)辭小(xiao)讓(rang)。如今人(ren)方(fang)為(wei)刀俎(zu),我為(wei)魚肉,何(he)辭為(wei)?”于(yu)是遂去(qu)。乃(nai)(nai)令張良留謝。良問曰(yue):“大(da)(da)王(wang)來(lai)何(he)操?”曰(yue):“我持白璧一雙(shuang)(shuang),欲(yu)獻項王(wang),玉斗一雙(shuang)(shuang),欲(yu)與(yu)亞父。會其(qi)怒,不(bu)(bu)敢獻。公(gong)為(wei)我獻之。”張良曰(yue):“謹諾。”當是時,項王(wang)軍(jun)在鴻門下(xia),沛(pei)公(gong)軍(jun)在霸上,相去(qu)四十里(li)。沛(pei)公(gong)則置車騎,脫身獨(du)騎,與(yu)樊噲、夏侯(hou)嬰、靳強、紀信等四人(ren)持劍盾步(bu)走,從(cong)酈山下(xia),道芷陽間行。沛(pei)公(gong)謂張良曰(yue):“從(cong)此道至吾軍(jun),不(bu)(bu)過(guo)二(er)十里(li)耳。度我至軍(jun)中,公(gong)乃(nai)(nai)入。”
沛公已去(qu),間(jian)至軍中(zhong)。張(zhang)良入謝,曰:“沛公不勝桮(bei)杓,不能辭。謹使(shi)臣良奉白璧(bi)一雙,再(zai)拜(bai)獻(xian)大王足(zu)下;玉斗(dou)一雙,再(zai)拜(bai)奉大將(jiang)軍足(zu)下。”項王曰:“沛公安(an)在?”良曰:“聞大王有意(yi)督(du)過之(zhi)(zhi),脫身獨去(qu),已至軍矣。”項王則受璧(bi),置之(zhi)(zhi)坐上。亞父受玉斗(dou),置之(zhi)(zhi)地(di),拔(ba)劍撞而破(po)之(zhi)(zhi),曰:“唉(ai)!豎子不足(zu)與謀!奪(duo)項王天下者,必(bi)沛公也(ye)!吾屬今(jin)為之(zhi)(zhi)虜矣!”
沛(pei)公至軍,立誅殺曹無傷。
司馬遷在元封三年(前(qian)108年)接替其(qi)父擔任(ren)太史(shi)(shi)令(ling),從太初元年(前(qian)104年)開始創(chuang)作《太史(shi)(shi)公書(shu)(shu)》(后來稱為(wei)《史(shi)(shi)記》)。后因(yin)向漢武帝為(wei)李(li)陵戰敗投降匈奴(nu)之事(shi)辯護(hu)而被捕入獄并處以腐刑,在形(xing)體和(he)精(jing)神上遭受巨大(da)的創(chuang)傷。出獄后任(ren)中書(shu)(shu)令(ling),忍辱發奮繼續完成所(suo)著史(shi)(shi)籍。大(da)約在征和(he)二年(前(qian)91年),終于完成了全書(shu)(shu)的撰寫和(he)修改工作。全書(shu)(shu)共一百三十篇,其(qi)中第七篇即(ji)為(wei)《項羽本紀》。
項(xiang)羽(yu)(yu)作為(wei)(wei)漢朝開(kai)創者(zhe)劉邦(bang)(bang)的(de)(de)勁敵,曾與劉邦(bang)(bang)爭奪天下,漢朝歷代君主對(dui)項(xiang)羽(yu)(yu)的(de)(de)態度(du)多(duo)是貶(bian)大于褒(bao)。而司馬遷(qian)卻不同。揚雄(xiong)《法(fa)言》云:“太(tai)史遷(qian),曰實(shi)錄(lu)。”“子(zi)長多(duo)愛(ai),愛(ai)奇(qi)也(ye)。”正因(yin)為(wei)(wei)司馬遷(qian)的(de)(de)“實(shi)錄(lu)”精神和(he)“愛(ai)奇(qi)”思想,不以(yi)成(cheng)敗論(lun)英雄(xiong),才刻(ke)畫出具有鮮明個(ge)性的(de)(de)項(xiang)羽(yu)(yu)形(xing)象。而鴻門(men)宴是項(xiang)羽(yu)(yu)一(yi)(yi)生成(cheng)敗的(de)(de)一(yi)(yi)個(ge)重(zhong)要節點,因(yin)此(ci)司馬遷(qian)濃墨重(zhong)彩地再(zai)現了(le)這一(yi)(yi)事(shi)件。