蘄(qi)(qi)(qi)艾(ai)(ai)(學名(ming):ArtemisiaargyiLevl.etVan.var.argyicv.Qiai)又名(ming):大葉艾(ai)(ai)、祁艾(ai)(ai)等,屬(shu)桔梗(geng)目,菊科多年生草本(ben)或略成半(ban)灌木狀,因產于蘄(qi)(qi)(qi)州而得名(ming),蘄(qi)(qi)(qi)春縣“蘄(qi)(qi)(qi)春四寶”(蘄(qi)(qi)(qi)竹、蘄(qi)(qi)(qi)艾(ai)(ai)、蘄(qi)(qi)(qi)蛇、蘄(qi)(qi)(qi)龜)之(zhi)一(yi),特產中(zhong)(zhong)藥材(cai),中(zhong)(zhong)國(guo)國(guo)家地理標(biao)志產品,莖、葉均可(ke)入藥。蘄(qi)(qi)(qi)艾(ai)(ai)含17種已(yi)知化合物。蘄(qi)(qi)(qi)艾(ai)(ai)油有(you)明顯的平喘(chuan)、鎮咳(ke)、祛(qu)痰及清(qing)炎作用。
形態特征
多(duo)年生草本或(huo)(huo)(huo)(huo)略成半灌木狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang),植株(zhu)有(you)濃烈(lie)香(xiang)氣。主根明顯(xian),略粗長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang),直徑達1.5厘(li)(li)米(mi)(mi),側根多(duo);常(chang)有(you)橫(heng)臥(wo)地下(xia)(xia)根狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)莖(jing)及(ji)營養(yang)枝。莖(jing)單生或(huo)(huo)(huo)(huo)少數,高(gao)80-150(-250)厘(li)(li)米(mi)(mi),有(you)明顯(xian)縱棱(leng),褐色(se)(se)或(huo)(huo)(huo)(huo)灰(hui)黃褐色(se)(se),基部(bu)稍木質化,上(shang)部(bu)草質,并有(you)少數短(duan)的(de)(de)分枝,枝長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)3-5厘(li)(li)米(mi)(mi);莖(jing)、枝均被(bei)灰(hui)色(se)(se)蛛(zhu)(zhu)(zhu)絲狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)柔(rou)毛(mao)(mao)。葉(xie)(xie)(xie)厚紙(zhi)質,上(shang)面(mian)被(bei)灰(hui)白(bai)色(se)(se)短(duan)柔(rou)毛(mao)(mao),并有(you)白(bai)色(se)(se)腺點與小(xiao)凹點,背(bei)(bei)(bei)(bei)面(mian)密被(bei)灰(hui)白(bai)色(se)(se)蛛(zhu)(zhu)(zhu)絲狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)密絨毛(mao)(mao);基生葉(xie)(xie)(xie)具長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)柄,花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)期萎(wei)謝;莖(jing)下(xia)(xia)部(bu)葉(xie)(xie)(xie)近(jin)圓(yuan)(yuan)形(xing)(xing)(xing)(xing)或(huo)(huo)(huo)(huo)寬(kuan)(kuan)卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)形(xing)(xing)(xing)(xing),羽狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)深(shen)裂(lie),每(mei)(mei)側具裂(lie)片(pian)2-3枚(mei),裂(lie)片(pian)橢圓(yuan)(yuan)形(xing)(xing)(xing)(xing)或(huo)(huo)(huo)(huo)倒卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)橢圓(yuan)(yuan)形(xing)(xing)(xing)(xing),每(mei)(mei)裂(lie)片(pian)有(you)2-3枚(mei)小(xiao)裂(lie)齒,干(gan)后(hou)背(bei)(bei)(bei)(bei)面(mian)主、側脈(mo)多(duo)為深(shen)褐色(se)(se)或(huo)(huo)(huo)(huo)銹(xiu)色(se)(se),葉(xie)(xie)(xie)柄長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)0.5-0.8厘(li)(li)米(mi)(mi);中(zhong)部(bu)葉(xie)(xie)(xie)卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)形(xing)(xing)(xing)(xing)、三(san)(san)角(jiao)狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)形(xing)(xing)(xing)(xing)或(huo)(huo)(huo)(huo)近(jin)菱(ling)形(xing)(xing)(xing)(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)5-8厘(li)(li)米(mi)(mi),寬(kuan)(kuan)4-7厘(li)(li)米(mi)(mi),一(至(zhi)二)回羽狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)深(shen)裂(lie)至(zhi)半裂(lie),每(mei)(mei)側裂(lie)片(pian)2-3枚(mei),裂(lie)片(pian)卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)形(xing)(xing)(xing)(xing)、卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)披(pi)(pi)針形(xing)(xing)(xing)(xing)或(huo)(huo)(huo)(huo)披(pi)(pi)針形(xing)(xing)(xing)(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)2.5-5厘(li)(li)米(mi)(mi),寬(kuan)(kuan)1.5-2厘(li)(li)米(mi)(mi),不(bu)再分裂(lie)或(huo)(huo)(huo)(huo)每(mei)(mei)側有(you)1-2枚(mei)缺(que)齒,葉(xie)(xie)(xie)基部(bu)寬(kuan)(kuan)楔(xie)形(xing)(xing)(xing)(xing)漸狹(xia)(xia)成短(duan)柄,葉(xie)(xie)(xie)脈(mo)明顯(xian),在(zai)背(bei)(bei)(bei)(bei)面(mian)凸起,干(gan)時銹(xiu)色(se)(se),葉(xie)(xie)(xie)柄長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)0.2-0.5厘(li)(li)米(mi)(mi),基部(bu)通(tong)常(chang)無假托(tuo)葉(xie)(xie)(xie)或(huo)(huo)(huo)(huo)極小(xiao)的(de)(de)假托(tuo)葉(xie)(xie)(xie);上(shang)部(bu)葉(xie)(xie)(xie)與苞(bao)片(pian)葉(xie)(xie)(xie)羽狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)半裂(lie)、淺(qian)裂(lie)或(huo)(huo)(huo)(huo)3深(shen)裂(lie)或(huo)(huo)(huo)(huo)3淺(qian)裂(lie),或(huo)(huo)(huo)(huo)不(bu)分裂(lie),而為橢圓(yuan)(yuan)形(xing)(xing)(xing)(xing)、長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)橢圓(yuan)(yuan)狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)披(pi)(pi)針形(xing)(xing)(xing)(xing)、披(pi)(pi)針形(xing)(xing)(xing)(xing)或(huo)(huo)(huo)(huo)線狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)披(pi)(pi)針形(xing)(xing)(xing)(xing)。頭(tou)狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)序(xu)(xu)橢圓(yuan)(yuan)形(xing)(xing)(xing)(xing),直徑2.5-3(-3.5)毫米(mi)(mi),無梗(geng)或(huo)(huo)(huo)(huo)近(jin)無梗(geng),每(mei)(mei)數枚(mei)至(zhi)10余枚(mei)在(zai)分枝上(shang)排(pai)成小(xiao)型的(de)(de)穗狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)序(xu)(xu)或(huo)(huo)(huo)(huo)復穗狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)序(xu)(xu),并在(zai)莖(jing)上(shang)通(tong)常(chang)再組成狹(xia)(xia)窄、尖(jian)(jian)塔(ta)形(xing)(xing)(xing)(xing)的(de)(de)圓(yuan)(yuan)錐(zhui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)序(xu)(xu),花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)后(hou)頭(tou)狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)序(xu)(xu)下(xia)(xia)傾;總苞(bao)片(pian)3-4層(ceng),覆瓦狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)排(pai)列,外(wai)層(ceng)總苞(bao)片(pian)小(xiao),草質,卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)形(xing)(xing)(xing)(xing)或(huo)(huo)(huo)(huo)狹(xia)(xia)卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)形(xing)(xing)(xing)(xing),背(bei)(bei)(bei)(bei)面(mian)密被(bei)灰(hui)白(bai)色(se)(se)蛛(zhu)(zhu)(zhu)絲狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)綿毛(mao)(mao),邊(bian)緣膜質,中(zhong)層(ceng)總苞(bao)片(pian)較外(wai)層(ceng)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)形(xing)(xing)(xing)(xing),背(bei)(bei)(bei)(bei)面(mian)被(bei)蛛(zhu)(zhu)(zhu)絲狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)綿毛(mao)(mao),內層(ceng)總苞(bao)片(pian)質薄(bo),背(bei)(bei)(bei)(bei)面(mian)近(jin)無毛(mao)(mao);花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)序(xu)(xu)托(tuo)小(xiao);雌花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)6-10朵,花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)冠狹(xia)(xia)管(guan)狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang),檐部(bu)具2裂(lie)齒,紫(zi)色(se)(se),花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)柱(zhu)細長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang),伸(shen)出花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)冠外(wai)甚長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang),先(xian)(xian)端(duan)(duan)2叉;兩性花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)8-12朵,花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)冠管(guan)狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)或(huo)(huo)(huo)(huo)高(gao)腳杯(bei)狀(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang)(zhuang),外(wai)面(mian)有(you)腺點,檐部(bu)紫(zi)色(se)(se),花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)藥狹(xia)(xia)線形(xing)(xing)(xing)(xing),先(xian)(xian)端(duan)(duan)附屬物尖(jian)(jian),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)三(san)(san)角(jiao)形(xing)(xing)(xing)(xing),基部(bu)有(you)不(bu)明顯(xian)的(de)(de)小(xiao)尖(jian)(jian)頭(tou),花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)柱(zhu)與花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)冠近(jin)等(deng)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)或(huo)(huo)(huo)(huo)略長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)于花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)冠,先(xian)(xian)端(duan)(duan)2叉,花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)后(hou)向(xiang)外(wai)彎曲,叉端(duan)(duan)截形(xing)(xing)(xing)(xing),并有(you)睫毛(mao)(mao)。瘦果(guo)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)卵(luan)(luan)(luan)(luan)(luan)形(xing)(xing)(xing)(xing)或(huo)(huo)(huo)(huo)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)圓(yuan)(yuan)形(xing)(xing)(xing)(xing)。花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)果(guo)期7-10月。
生(sheng)(sheng)長(chang)習性 蘄艾喜溫(wen)暖、濕潤的氣(qi)候(hou),以(yi)潮濕肥沃的土壤生(sheng)(sheng)長(chang)較好(hao)。人工栽培在丘陵、低(di)中(zhong)山地區,生(sheng)(sheng)長(chang)繁盛期24~30℃,氣(qi)溫(wen)高(gao)于30℃莖桿易老化,抽(chou)枝,病蟲害加重(zhong),冬季低(di)溫(wen)小于-3℃當年(nian)生(sheng)(sheng)宿(su)根生(sheng)(sheng)長(chang)不好(hao)。
地理分布
分布廣,除極干旱與高寒地區外,幾(ji)遍及(ji)全(quan)中國。生(sheng)于低海拔至中海拔地區的荒地、路旁河(he)邊及(ji)山坡等(deng)地,也見于森林草(cao)原及(ji)草(cao)原地區,局部(bu)地區為(wei)植物群落(luo)的優(you)勢種。蒙古(gu)、朝鮮、蘇(su)聯(遠東地區)也有。日本有栽培。
選地整地
蘄(qi)艾(ai)極易(yi)繁(fan)衍生長,對氣(qi)候和(he)土壤(rang)(rang)的(de)(de)適應(ying)性較(jiao)強,耐(nai)寒耐(nai)旱(han),田(tian)邊、地(di)(di)(di)頭、山坡(po)、荒地(di)(di)(di)均可選擇為種植(zhi)地(di)(di)(di)。蘄(qi)艾(ai)的(de)(de)適應(ying)性很強,為了節約土地(di)(di)(di)資源,應(ying)選擇丘陵等(deng)進行(xing)合(he)理布(bu)局;基地(di)(di)(di)應(ying)有(you)灌溉水(shui)條件,附近無居民生活水(shui)和(he)工業(ye)水(shui)污染;基地(di)(di)(di)土壤(rang)(rang)、大氣(qi)質量應(ying)符合(he)國家級二標(biao)(biao)準(zhun)(zhun),生產用水(shui)應(ying)符合(he)農田(tian)灌溉水(shui)質標(biao)(biao)準(zhun)(zhun),土壤(rang)(rang)應(ying)無有(you)毒(du)有(you)害藥物殘留和(he)人(ren)畜糞(fen)便、生活垃圾污染,并按規定定期進行(xing)檢測。以土層深(shen)厚、土壤(rang)(rang)通透性好(hao)(hao)、有(you)機質豐富的(de)(de)中性土壤(rang)(rang)為好(hao)(hao)。根(gen)據(ju)種植(zhi)地(di)(di)(di)土層結構(gou)特點,適度掌握犁耙次數,結合(he)整地(di)(di)(di)施足經充分腐(fu)熟達到無公(gong)害化的(de)(de)土雜肥22.5~30.0t/hm ,均勻混(hun)合(he)翻入土層,然后修溝做廂待種。
繁殖方法
蘄(qi)艾(ai)的繁(fan)(fan)殖(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)方法(fa)有種(zhong)子繁(fan)(fan)殖(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)、根(gen)狀莖繁(fan)(fan)殖(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)、分株繁(fan)(fan)殖(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。種(zhong)子繁(fan)(fan)殖(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)出芽率(lv)低(di),僅為(wei)5%,且苗(miao)期(qi)(qi)(qi)長(2年(nian)),一(yi)般不(bu)采用;根(gen)狀莖繁(fan)(fan)殖(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),成活率(lv)高(gao),但(dan)苗(miao)期(qi)(qi)(qi)較長(2個(ge)月(yue));分株繁(fan)(fan)殖(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)最好,不(bu)僅成活率(lv)高(gao)且無(wu)幼苗(miao)生長期(qi)(qi)(qi),繁(fan)(fan)殖(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)速度(du)快,為(wei)普(pu)遍(bian)采用。選育良種(zhong)要(yao)求葉片肥厚而大(da),莖桿粗壯直立(li),葉色濃綠,氣味濃郁,密被絨毛(mao),幼苗(miao)根(gen)系(xi)發(fa)達。
栽植密度
2-3月,苗(miao)高(gao)5~10cm,選地面潮濕(最(zui)好(hao)是雨(yu)后或陰天(tian))時,從母(mu)株(zhu)(zhu)莖基分離的幼苗(miao),按株(zhu)(zhu)行距30cm×40cm栽苗(miao),每穴2~3株(zhu)(zhu),覆土壓(ya)實。栽后2~3d內(nei)如果沒(mei)有(you)下雨(yu),要滴(di)水保墑。栽植150株(zhu)(zhu)/m ,平均每株(zhu)(zhu)產(chan)干艾葉(xie)4g,單(dan)產(chan)干艾葉(xie)5250kg/hm 左右。